DOĞUBEYAZIT’TAN DADAŞ DİYARINA

 

  İletişimin hassını yaşadığım çocukluğumun uzun kış gecelerinde teneke sobanın sıcaklığında tutku ile dinlediğim deliksiz uykumun müsebbibi öğüt, dram, komedi ile yüklü destanlar. Ailemizin dostu Kale Sede’nin kılamlarını dinlemek apayrı bir heyecan kaynağı idi. Saatlerce o büyük dengbeji dinlediğimde günümüz biliminin standartlaştırdığı çocukluk inşasının tezahürü olan dakika ile sınırlı dikkat süresi bizde 3-5 saat aralığındaydı. Kale Sede’nin gür sesiyle bazen sözle bazen kılamla söylediği Mem û Zin, aşkın hikâyesi de olsa her cümlesine güzelliğin sindiği söz ustalığı ile içinde doğruluk, adalet gibi modern dünyanın özlemini çektiği mesajlarla doluydu. Dinlediğimiz destanların özü ise doğuya ait ritüellerdi.

Destanların çıkışının doğu olması bende her daim doğuyu gizem dolu bir coğrafya olarak görmeme neden oldu. Zorlama bir mühendislikle yüzümüz batıya döndürülse de doğunun o güçlü gizemi beni hep kendine mıknatıs misali çekmiştir.

 Bu kez rotamın yönünün doğu olması hele de Mem û Zin’in asıl dengbeji Ehmedê Xanî’n diyarı ile buluşma özlemi bir hayli heyecanlandırdı.

  Kalabalığın şehri Ağrı. Aşkın gizemini ve adalet terazisinin usta anlatıcısı Mem û Zin yazarı, mültidisipliner şahsiyet Ehmedê Xanî’nin memleketi Ağrı.

 Koşarak gittiğim hatta dolmuşçunun yavaş hareketlerine itirazımın olduğu Doğubayazıt’ın simgelerinden Ehmedê Xanî Türbesi'ne vardığımda uhrevi bir huzurla karşılaştım. Sarp kayalara kurulu türbede o küçücük yapıda büyülendim.  "Kitabın ilk harfi insandır" diyen büyük âlim, şair, mutasavvıf Ehmedê Xanî Kürt düşünce ve edebiyat mirasının zenginliğinin önemli temsilcilerinden birisi.

Ehmedê Xanî Türbesi'nin yanı başında Doğubayazıt Ovası'na nazır Ağrı Dağı’na nispet edercesine sarp kayaya kurulmuş İshak Paşa Sarayı yer alıyor.  Sarayın dışı, masal filmlerindeki sahneleri andırırcasına muhteşem bir görünümde. Odalarını tek tek sayamadım ama 100 den fazla olduğu söyleniyor.  Sarayı gezerken, makam ve mevkiinin yönetimde hükmetme ve itaat etme aracı olduğu konusunda tarihin örneklerle dolu olduğunu düşündüm. Saray, içinde barındırdığı cami, divan odası, mutfak, ahırları ve hamamıyla küçük bir şehir havasında. Konumu, mimarisi, taşın işlenmesindeki ustalık ile görülmeye değer tam bir sanat abidesi.

Ağrı’dan Erzurum’a geçerken tarihte birçok çatışmanın bu coğrafyada yaşandığını düşündüm. Sebep ise paylaşım ve isyanlar... Canlı tanığı ise sağımda kalan, tarih boyunca hep kendisinden söz ettirmiş olan Hasan Kalesi.

Erzurum’a vardığımda kalacağım mekâna ulaşmam için rehberlik eden, kent hakkında kısa bir özet çeken, rotama kılavuzluk eden samimi dadaşa tekraren şükranlarımı iletmek isterim.

 Dadaşın söylediği güzergâha sadık kalarak ilk durak Türkiye Cumhuriyeti kuruluş aşamasında Mustafa Kemal ve kongre heyetine ev sahipliği yapan Atatürk Evi Müzesi. Bir konak olarak inşa edilen müze dolaşıldığında Cumhuriyet'in kuruluşundaki ruhu görmek mümkün.

 Sokaklardaki kalabalığı gözlemleyerek vardığım bir sonraki nokta, derinden nefes aldığım, şehrin önemli simgelerinden, tarihinin Urartulara kadar dayandığı söylenen Erzurum Kalesi. Kalenin etrafının dinlenme alanları olarak düzenlenmesi, yöreye apayrı bir çehre katmış.

 En çok merak ettiğim yer ise, öğrencilik yıllarımda ders kitaplarında Türk-İslam sanatlarının timsali olarak gösterilen, Erzurum denilince hep gözümde canlanan ve kendimce Erzurum’un simgesi olarak tanımladığım Çifte Minareli Medrese oldu. Taş süslemeleri ile dikkat çeken medrese, estetik bir güzellik mimarisi olarak birçok ziyaretçiyi ağırlıyor.

  Dinlenme ve farklı tatları yerinde görme zamanı... Erzurum denilince akla ilk gelen yemek, cağ kebabı. Farklı şehirlerde tattığım bu yemeği, çıkış yerinde yemek keyfi ve hevesiyle, garsonun "Nasıl pişsin?" sorusuna "İyi pişsin" cevabını verdikten sonra, ayran eşliğinde tamam işaretiyle bugünü sonlandırdım ve rotam Erzurum evlerine yöneldi.

  Tarihin ve doğanın sermayeye hizmet ettiği bir çağda ücretli olması zoruma gitse de eski Erzurum evlerini dolaşıyorum. Bireyselliğin ve yalnızlığın tavan yaptığı, izole olmanın dayatıldığı çağımızda, komünal yaşama en iyi örnek olan bu kafe evlerin gizemli bir havası vardı. Oradan, yine tarih kitaplarında sıkça rastladığım, şehir ile bütünleşmiş, Erzurum’un gizli tarihi hazinelerinden olduğu söylenilen anıt mezar örneklerinden Üç Kümbetler’e geçtim. Dar bir alan olmasına rağmen, çokça zaman geçirdiğim bir yer oldu. Sanki geçmişten bir şeyler bulacağım, üzerinde düşüneceğim ya da bir şeyleri bana verecekmiş gibi uzun süre dolaştım kümbetler arasında. Çevresini inceledim, yazılan notları okudum. Kesme taşlardan yapılmış bu yapılar, üzerlerinde çiçek ve hayvan figürleri barındırıyordu.

  Önceden aldığım notlara göre, Erzurum’da görülmesi gereken yerlerden birisi de Taşhan ya da Rüstem Paşa Bedestenı. Han, şehri ziyaret edenlerin hediyelik eşya almak için uğradıkları bir ticaret merkezi. Çarşıda oltu taşından yapılmış tespih, yüzük, takı ve çeşitli ürünleri bulmak mümkün.

  Son olarak Lala Mustafa Paşa Camii ve yakınındaki Yakutiye Medresesi. Kapısının karşısına oturarak Medreseyi hayranlıkla izledim. Bir inanç ve öğretim merkezi. Bu şehrin en önemli yönü insanı sarmalayan manevi havası.

 

Prof. Dr. Sadık Kartal

Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

E- posta; skartal@mehmetakif.edu.tr- iznik.1966@gmail.com

Blog; http://sadikartal.blogspot.com/

Web; https://abs.mehmetakif.edu.tr/skartal/